دسته بندی انواع طبع و مزاج در طب سنتی

اهمیت شناخت مزاج

اساس پیشگیری و درمان در طب سنتی بر اساس شناخت انواع مزاج‌های چهارگانه است و در واقع هر فردی برای حفظ تندرستی خود همچنین برای درمان خود باید مزاج پایه و مزاج عارضی خود را بشناسد تا بتواند تغذیه و سبک زندگی خود را بر اساس آن تنظیم کند.

متأسفانه امروزه اکثر مردم کشورمان به‌دلیل عدم شناخت مزاج خود، به‌صورت روزانه از مواد غذایی و نوشیدنی‌هایی استفاده می‌کنند که هیچ سازگاری با مزاج آن‌ها ندارد و همین امر باعث شده این دسته از افراد یا در معرض ابتلا به انواع و اقسام بیماری‌ها قرار داشته باشند یا به بیماری‌های مختلفی مبتلا شوند؛

بنابراین ما در این پست از مجله اینترنتی طبایع، قصد داریم شما را با مفهوم مزاج و انواع آن آشنا نماییم.

.

مفهوم مزاج

مزاج از نظر لغوی به معنی در هم آمیختن است. هر جسم مرکبی از هر چهار رکن تشکیل شده است و اختلاف مقدار این ارکان در اجسام، آن ها را از یکدیگر متمایز می‌کند.

مزاج در طب سنتی به معنی کیفیت یکسان و جدیدی است که در نتیجه آمیختن ارکان با یکدیگر و فعل و انفعال آن‌ها در یک جسم مرکب به وجود می‌آید.

• مقدار و نسبت موجود از هر کدام از این ارکان، تعیین کننده مزاج جسم مرکب خواهد بود.
• در جهان آفرینش به تعداد موجودات جاندار و بی جان مزاج داریم.
• لازمه پیشگیری، کنترل و درمان بیماری‌ها در طب سنتی، بر پایه شناخت مزاج است.

رابطه مزاج و عناصر چهارگانه (آتش، خاک، آب و هوا)

• در علوم سنتی، اساس آفرینش و ماده تشکیل دهنده‌ی عالم را چهار عنصر آتش، هوا، آب و خاک می‌دانند. هر رکن کیفیت مختص خود را دارا است که عبارتند از رطوبت، حرارت، برودت و یبوست، که نوع، مقدار و کیفیت امزاج و ترکیب این چهار رکن و چهار کیفیت، نه (۹) مزاج را ایجاد می‌کند.
• گرمی همواره بالا قرار می گیرد، بنابراین دو عنصر هوا و آتش که در بالا قرار دارند، گرم هستند و دو عنصر آب و خاک در پایین جو قرار دارند؛ چون سرد و سنگین هستند.

دسته بندی کلی مزاج انسان ها

1. مزاج ذاتی (جبلی، مادرزادی، مولودی): مزاجی است که شخص با آن زاییده شده است.
2. مزاج اکتسابی (عارضی یا عرضی):مزاجی است که در اثر تغییر مزاج ذاتی توسط عواملی هم چون فصل، سن، جنس، مکان زندگی، اعراض نفسانی و … به وجود آمده است.

.

دسته بندی مزاج ها از دیدگاه دکتر نظام نهرینی

• هر چهار مزاج به دو دسته طبیعی و غیر طبیعی تقسیم می‌شوند
• و همه مزاج ها اگر در حالت طبیعی باشند هیچ مشکلی برای فرد ایجاد نمی کنند و این باور که مزاج سرد و خشک، مزاج خوبی نیست غلط است زیرا مزاج سرد و خشک دارای خصوصیات بسیار خوبی بوده و تنها وقتی که از اعتدال خود خارج شود مشکل‌آفرین است.

انواع مزاج های ۴ گانه بدن

همانطور که در بالا ذکر گردید، نوع، مقدار، کیفیت و ترکیب چهار رکن (آتش، هوا، خاک و آب) نه (۹) مزاج را ایجاد می‌کند. چهار مزاج منفرد شامل گرمی، سردی، خشکی و تری و چهار مزاج مرکب شامل گرم و تر، گرم و خشک، سرد و تر، سرد خشک می شود و نهمین مزاج هم همان معتدل است. با این توضیح که ۴ مزاج مرکب، مزاج های اصلی نامیده می‌شوند‌:

1. مزاج گرم و خشک (صفراوی)
2. مزاج گرم و‌تر (دموی)
3. مزاج سرد و خشک (سوداوی)
4. مزاج سرد و‌ تر (بلغمی)

در مورد برخی افراد در طب سنتی این اصطلاح به کار می رود که عناصر چهارگانه در تعادل هستند و اصطلاحا این افراد مزاج معتدل دارند.

1.  مزاج گرم و معتدل
2.  مزاج سرد و معتدل
3.  مزاج خشک و معتدل
4. مزاج تر و معتدل

.

مزاج سنین مختلف

مزاج سنی با مزاج ذاتی در تعامل است. مثلا شخصی که مزاج ذاتی اش سرد و خشک است در کهولت دچار تشدید علائم سردی و خشکی می‌شود و در سن رشد بهترین حالت را دارد.

.

مزاج جنس

مزاج مردان و زنان نسبت به یکدیگر متفاوت است که در جدول زیر قابل مشاهده است:

مزاج فصل ها

فصل ها نیز روی بدن انسان تاثیر دارند و هر فصلی مزاج خاص خود را دارد. در میان فصل ها معتدل ترین فصل بهار است. مزاج فصل ها در جدول زیر نشان داده شده است:

.

مزاج مکان ها و مناطق از لحاظ موقعیت جغرافیایی

مزاج مناطق جغرافیایی با یکدیگر متفاوت بوده و در مزاج افراد ساکن آن مناطق تاثیر می گذارند. مزاج مناطق در جدول زیر نشان داده شده است:

.

مزاج اعضای بدن

هر یک از اعضاء بدن نیز بسته به عملکردی که دارند مزاج خاص خود را دارا می باشند. قلب گرم ترین و خشک ترین عضو بدن و کبد گرم ترین و مرطوب ترین عضو بدن و استخوان سرد ترین و خشک ترین عضو و مغز سرد و تر و پوست معتدل ترین عضو بدن است. مزاج اندام ها در جدول زیر آمده است.

نظر دکتر احمدعلی آقارفیعی در مورد انواع مزاج ها

از نظر دکتر آقارفیعی، طبایع همان گرمی ها و سردی ها هستند که در بدن انسانند. ظریف ترین عضوی که می‌تواند سردی، گرمی و خشکی و تری را به انسان نشان دهد، انگشت است، انگشت سبابه مزاج ها را تفسیم می‌کند، گرم و خشک، سرد و خشک، گرم و تر و سرد و تر.

.

نظر دکتر امیر محمد گلبخش در مورد انواع مزاج ها

از نظر دکتر گلبخش، ۴ نوع مزاج کلی وجود دارد، ۲ مزاج گرم، ۲ مزاج سرد، ۲ مزاج خشک و ۲ مزاج تر است؛ ترکیب آن ها مزاج گرم و مرطوب، گرم و خشک، سرد و مرطوب و سرد و خشک را تشکیل میدهد. ممکن است فردی از نظر گرمی و سردی معتدل باشد، اما از نظر خشکی و تری زیاد باشد؛ در اینجا می‌گوییم که مزاج فرد تر است. در واقع مزاجی که بر دیگر مزاج ها غلبه دارد، تعیین کننده مزاج فرد است.

.

برای دیدن ویژگی افراد با مزاج های مختلف روی لینک های زیر کلیک کنید

• ویژگی افراد صفراوی مزاج با طبع گرم و خشک
• ویژگی افراد دموی مزاج با طبع گرم و تر
• ویژگی افراد سوداوی مزاج با طبع سرد و خشک
• ویژگی افراد بلغمی مزاج با طبع سرد و تر